आपल्या सभोवताली असलेल्या वस्तू किंवा पदार्थ मोजण्यासाठी त्यांच्या काही प्रमाण, राशी अथवा संख्येला एकक म्हणून वापरतात. मोजमाप(Measurement) करताना वेगवेगळ्या प्रकारच्या एकक पद्धतींचा वापर केला जातो. या पद्धतींचे वर्गीकरण त्यामध्ये लांबी, वजन आणि वेळ मोजण्यासाठी केलेल्या एककावरून केले आहे. त्यापैकी सर्वात जास्त प्रचलित ४ पद्धती पुढीलप्रमाणे –
एकक पद्धती (System of Units) –
१. CGS पद्धत (CGS System / Metric System / French system): या पद्धतीमध्ये लांबी-सेंटीमीटर , वजन-ग्राम आणि वेळ-सेकंदात मोजली जाते.
२. FPS पद्धत(FPS system / British system of Units) : या पद्धतीमध्ये लांबी-फुट , वजन-पौंड आणि वेळ-सेकंदात मोजला जाते.
३. MKS पद्धत (MKS system of Units) : या पद्धतीमध्ये लांबी-मीटर , वजन-किलो आणि वेळ-सेकंदात मोजला जाते.
४. SI पद्धत (International System of Units) :
या पद्धतीमध्ये लांबी-मीटर , वजन-किलो आणि वेळ-सेकंदात मोजला जाते. ही पद्धत १९६० ला जिनेव्हा येथे झालेल्या परिषदेनंतर सर्वमान्य झाली. या पद्धतीतील एककांचे दोन प्रकार पडतात –
अ. मुलभूत एकक (Fundamental Units):
ज्या भौतिक राशीचे एकक हे दुसऱ्या राशीवर अवलंबून नसते त्यांना मुलभूत एकक म्हणतात. मूलभूत एकक खालील प्रमाणे आहेत.
| अ. क्र. | मूलभूत राशी | मूलभूत एकक | चिन्ह |
| १ | लांबी (Length) | मीटर(Meter) | m |
| 2 | वजन (Mass) | किलोग्रॅम | kg |
| ३ | काळ/वेळ (Time) | सेकंद | s |
| ४ | तापमान (Temperture) | केल्वीन | K |
| ५ | विद्युत धारा (Electric current) | अॅम्पिअर | A |
| ६ | तेजस्वी तीव्रता | कॉन्डेला | cd |
| ७ | पदार्थाची राशी (Amount of substance) | मोल | mol |
ब. साधित एकके (Derived Units):
जी भौतिक राशीची एकके मूलभूत एकाकाच्या मदतीने तयार होतात त्यांना साध्य एकक म्हणतात. काही साध्य एकके खालील प्रमाणे आहेत –
| अ. क्र. | भौतिक राशी | साध्य एकक(SI Unit) | चिन्ह |
| १ | बल (Force) | न्यूटन | N |
| २ | उर्जा (Energy) | ज्यूल | J |
| ३ | चाल (Speed) | Meter/Second | m/s |
| ४ | वारंवारता (Frequency) | hertz | Hz |
| ५ | संवेग ( Momentum ) | Kilogram Meter / Second | kg m / s |
| 6 | दाब ( Pressure ) | Pascal | pa |
| 7 | शक्ती ( Power ) | watt | W |
| 8 | पृष्ठताण ( Surface Tension ) | newton per meter | Nm-१ |
| ९ | प्रभार ( Charge ) | coulomb | C |
| १० | विभव ( Potential ) | volt | V |
| ११ | रोध ( Resistance ) | ohm | _०_ |
| 12 | Plane Angles | Radian | rad |
| 13 | Solid Angles | Steradian | Sr |
| 14 | Angular Velocity | radian/second | rad/s |
| 15 | Moment of inertia | kilogram meter square | kg m2 |
| 16 | Angular Momentum | kilogram meter swquare/ second | kg m2/s |
| 17 | Viscosity | newton second per meter square | N.s/m2 |
| 18 | Capacitance | farad | F |
| 19 | Inductance | henry | H |
| 20 | Magnetic flux | weber | Wb |
| 21 | Luminous flux | lumen | lm |
| 22 | Optical wavelength | angstrom | A0 |
| 23 | Impulse | newton second | N.s |
सदिश व आदिश राशी
अ. सदिश राशी (Scalar quantity)-
ज्या भौतिक राशी दिशा व परिमाण (Direction and magnitude) या दोन्ही प्रकारात दर्शवितात त्यांना सदिश राशी म्हणतात. सदिश राशी दर्शविताना डोक्यावर बाण काढतात.
उदा. बल (Force), विस्थापन (Displacement), वेग (Velocity) इत्यादी.
ब. अदिश राशी (Vector quantity)-
ज्या भौतिक राशी फक्त परिमाणाने दर्शवितात त्यांना अदिश राशी म्हणतात. दिशा आवश्यक नसते.
उदा. वजन (Mass), वेळ (Time), चाल (Speed) इत्यादी.
Important Prefixes to Units
| exa(E) = (10)18 | peta (P) = (10)15 |
| tera(T) = (10)12 | giga (G)=(10)9 |
| mega(M) = (10)6 | kilo(K) =(10)3 |
| hecto(h)=(10)2 | deka(da)=(10)1 |
| deci(d)=(10)-1 | centi(c)=(10)-2 |
| milli(m)=(10)-3 | micro(u)=(10)-6 |
| nano(n)=(10)-9 | pico(p)(10)-12 |
| femto(f)=(10)-15 | zatto(a)=(10)-18 |