महाराष्ट्र : स्थान, विस्तार व सीमा

स्थान व विस्तार

महाराष्ट्राचे स्थान भारताच्या पश्चिम भागात अरबी समुद्रास लागून आहे.

महाराष्ट्राचा अक्षवृत्तीय विस्तार :- १५ अंश ०८ उत्तर ते २२ अंश ०१ उत्तर अक्षांश. 

महाराष्ट्राचा रेखावृत्तीय विस्तार :- ७२ अंश ०६ पुर्व ते ८० अंश ०९ पुर्व रेखांश. 

लांबी रुंदी व क्षेत्रफळ

महाराष्ट्राची दक्षिण-उत्तर लांबी ७०० किमी एवढी आहे. तर पुर्व-पश्चिम लांबी ८०० किमी एवढी आहे. 

महाराष्ट्राचे क्षेत्रफळ :- ३,०७,३१३ चौकिमी एवढे आहे. भारताच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी ०९.३६ टक्के क्षेत्रफळ महाराष्ट्राने व्यापले आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने महाराष्ट्राचा भारतात तिसरा क्रमांक आहे. (प्रथम-राजस्थान, द्वितीय- मध्य प्रदेश)

सीमा

उत्तरेस मध्यप्रदेश, ईशान्येस व पुर्वेस छत्तीसगढ, आग्नेयेस तेलंगणा, दक्षिणेस गोवा व कर्नाटक, पश्चिमेस अरबी समुद्र व वायव्य बाजुस गुजरात व दादरा नगर हवेली हे केंद्रशासित प्रदेश आहे. दिव-दमण हा केंद्रशासीत प्रदेश महाराष्ट्राला लागून नाही. तो पुर्णत: गुजरात मध्ये येतो.महाराष्ट्रास सर्वाधिक सीमा मध्यप्रदेशची व सर्वात कमी सीमा गोवा राज्याची लाभलेली आहे.

नैसर्गिक सीमा: वायव्येस- सातमाळा डोंगर, उत्तरेस- सातपुडा पर्वत, ईशान्येस- दरकेसा टेकड्या, पूर्वेस- चिरोली टेकड्या व भामरागड डोंगर, दक्षिणेस-हिरण्यकेशी नदी व कोकणात तेरेखोल नदी व पश्चिमेस अरबी समुद्र.

महाराष्ट्र: राजकीय स्वरूप

सध्या महाराष्ट्रात ६ प्रशासकीय विभाग, ३६ जिल्हे आणि ३५८ तालुके आहेत.

१ मे १९६० रोजी महाराष्ट्राच्या स्थापनेवेळी महाराष्ट्रात चार प्रशासकीय विभाग,  २६ जिल्हे व २३५ तालुके होते. त्यानंतर

हे जिल्हे अस्तित्वात आले.

प्रशासकीय विभाग

स्थानिक स्वराज्य संस्था

1. महाराष्ट्रामध्ये एकूण 2७ महानगरपालिका आहेत.
2. ३० मे २०१० रोजी “वसई विरार” जिल्हा ठाणे ही २३ वी महानगरपालिका अस्तित्वात आली. 
3. २०११ मध्ये चंद्रपुर, परभणी व लातुर या ०३ नवीन महानगरपालिका अस्तित्वात आल्या आणि २०१६ मध्ये पनवेल ही २७ वी महानगरपालिका अस्तित्वात आली आहे.    
4. महाराष्ट्रात सध्या २२६ नगर परिषदा आहेत. 
5. नगर पंचायती ०५ आहेत. (शिर्डी जि नगर, कणकवली जि सिंधुदर्ग, दापोली जि रत्नागिरी, केज जि बीड, मलकापुर जि. सातारा.)
6. महाराष्ट्रात एकूण ०७ कटक मंडळे आहेत. ( देहू, खडकी, पुणे कॅम्प, देवळाली- नाशिक, भिंगार – अहमदनगर, कामठी – नागपूर, औरंगाबाद)
7. भारतामध्ये एकूण ६२ कटक मंडळे आहेत.
8. महाराष्ट्रात ३४ जिल्हा परीषदा आहेत. मुंबई शहर व मुंबई उपनगर येथे जिल्हा परीषदा नाहीत.
9. पंचायत समिती ३३५ एवढया आहेत.