स्थान व विस्तार
महाराष्ट्राचे स्थान भारताच्या पश्चिम भागात अरबी समुद्रास लागून आहे.
महाराष्ट्राचा अक्षवृत्तीय विस्तार :- १५ अंश ०८ उत्तर ते २२ अंश ०१ उत्तर अक्षांश.
महाराष्ट्राचा रेखावृत्तीय विस्तार :- ७२ अंश ०६ पुर्व ते ८० अंश ०९ पुर्व रेखांश.
लांबी रुंदी व क्षेत्रफळ
महाराष्ट्राची दक्षिण-उत्तर लांबी ७०० किमी एवढी आहे. तर पुर्व-पश्चिम लांबी ८०० किमी एवढी आहे.
महाराष्ट्राचे क्षेत्रफळ :- ३,०७,३१३ चौकिमी एवढे आहे. भारताच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी ०९.३६ टक्के क्षेत्रफळ महाराष्ट्राने व्यापले आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने महाराष्ट्राचा भारतात तिसरा क्रमांक आहे. (प्रथम-राजस्थान, द्वितीय- मध्य प्रदेश)
सीमा
उत्तरेस मध्यप्रदेश, ईशान्येस व पुर्वेस छत्तीसगढ, आग्नेयेस तेलंगणा, दक्षिणेस गोवा व कर्नाटक, पश्चिमेस अरबी समुद्र व वायव्य बाजुस गुजरात व दादरा नगर हवेली हे केंद्रशासित प्रदेश आहे. दिव-दमण हा केंद्रशासीत प्रदेश महाराष्ट्राला लागून नाही. तो पुर्णत: गुजरात मध्ये येतो.महाराष्ट्रास सर्वाधिक सीमा मध्यप्रदेशची व सर्वात कमी सीमा गोवा राज्याची लाभलेली आहे.
नैसर्गिक सीमा: वायव्येस- सातमाळा डोंगर, उत्तरेस- सातपुडा पर्वत, ईशान्येस- दरकेसा टेकड्या, पूर्वेस- चिरोली टेकड्या व भामरागड डोंगर, दक्षिणेस-हिरण्यकेशी नदी व कोकणात तेरेखोल नदी व पश्चिमेस अरबी समुद्र.
महाराष्ट्र: राजकीय स्वरूप
सध्या महाराष्ट्रात ६ प्रशासकीय विभाग, ३६ जिल्हे आणि ३५८ तालुके आहेत.
१ मे १९६० रोजी महाराष्ट्राच्या स्थापनेवेळी महाराष्ट्रात चार प्रशासकीय विभाग, २६ जिल्हे व २३५ तालुके होते. त्यानंतर
मूळ जिल्हा | नवीन जिल्हा | विभाजनाचा दिनांक |
रत्नागिरी | सिंधुदुर्ग | १ मे १९८१ |
औरंगाबाद | जालना | १ मे १९८१ |
उस्मानाबाद | लातूर | १६ ऑगस्ट १९८२ |
चंद्रपूर | गडचिरोली | २६ ऑगस्ट १९८२ |
मुंबई | मुंबई उपनगर | १ ऑक्टोबर १९९० |
धुळे | नंदुरबार | १ जुलै १९९८ |
अकोला | वाशीम | १ जुलै १९९८ |
परभणी | हिंगोली | १ मे १९९९ |
भंडारा | गोंदिया | १ मे १९९९ |
ठाणे | पालघर | १ ऑगस्ट २०१४ |
हे जिल्हे अस्तित्वात आले.
प्रशासकीय विभाग
विभागाचे नाव | जिल्हे | तालुक्यांची संख्या |
कोकण ७ जिल्हे ५० तालुके | मुंबई | तालुके |
मुंबई उपनगर | तालुके | |
रायगड | तालुके | |
रत्नागिरी | तालुके | |
सिंधुदुर्ग | तालुके | |
ठाणे | तालुके | |
पालघर | तालुके | |
औरंगाबाद ८ जिल्हे ७६ तालुके | औरंगाबाद | तालुके |
बीड | तालुके | |
हिंगोली | तालुके | |
जालना | तालुके | |
लातूर | तालुके | |
नांदेड | तालुके | |
उस्मानाबाद | तालुके | |
परभणी | तालुके | |
अमरावती ५ जिल्हे ५६ तालुके | अमरावती | तालुके |
अकोला | तालुके | |
बुलढाणा | तालुके | |
यवतमाळ | तालुके | |
वाशीम | तालुके | |
नागपूर ६ जिल्हे ६४ तालुके | नागपूर | तालुके |
भंडारा | तालुके | |
चंद्रपूर | तालुके | |
गडचिरोली | तालुके | |
गोंदिया | तालुके | |
वर्धा | तालुके | |
नाशिक ५ जिल्हे ५४ तालुके | नाशिक | तालुके |
जळगाव | तालुके | |
अहमदनगर | तालुके | |
धुळे | तालुके | |
नंदुरबार | तालुके | |
पुणे ५ जिल्हे ५८ तालुके | कोल्हापूर | तालुके |
पुणे | तालुके | |
सांगली | तालुके | |
सातारा | तालुके | |
सोलापूर | तालुके |
स्थानिक स्वराज्य संस्था
- महाराष्ट्रामध्ये एकूण 2७ महानगरपालिका आहेत.
- ३० मे २०१० रोजी “वसई विरार” जिल्हा ठाणे ही २३ वी महानगरपालिका अस्तित्वात आली.
- २०११ मध्ये चंद्रपुर, परभणी व लातुर या ०३ नवीन महानगरपालिका अस्तित्वात आल्या आणि २०१६ मध्ये पनवेल ही २७ वी महानगरपालिका अस्तित्वात आली आहे.
- महाराष्ट्रात सध्या २२६ नगर परिषदा आहेत.
- नगर पंचायती ०५ आहेत. (शिर्डी जि नगर, कणकवली जि सिंधुदर्ग, दापोली जि रत्नागिरी, केज जि बीड, मलकापुर जि. सातारा.)
- महाराष्ट्रात एकूण ०७ कटक मंडळे आहेत. ( देहू, खडकी, पुणे कॅम्प, देवळाली- नाशिक, भिंगार – अहमदनगर, कामठी – नागपूर, औरंगाबाद)
- भारतामध्ये एकूण ६२ कटक मंडळे आहेत.
- महाराष्ट्रात ३४ जिल्हा परीषदा आहेत. मुंबई शहर व मुंबई उपनगर येथे जिल्हा परीषदा नाहीत.
- पंचायत समिती ३३५ एवढया आहेत.