भारताचा क्षेपणास्त्र कार्यक्रम

एकात्मिक मार्गदर्शीत क्षेपणास्त्र विकास (Integrated Guided Missile Development Programme- IGMDP) हा भारतीय लष्काराचा प्रकल्प असून संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटना (DRDO) या कार्यक्रमाचे व्यवस्थापन करते. भारताने विकसित केलेल्या क्षेपणास्त्रांचा आढावा याठिकाणी केलेला आहे.

पृथ्वी

पृथ्वी-I

सरकारच्या IGMDP कार्यक्रमांतर्गत विकसित करण्यात आलेले पृथ्वी-1 हे भारताचे पहिले क्षेपणास्त्र आहे.

१९८८ साली या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
हे क्षेपणास्त्र जमिनीवरून जमिनीवर मारा करणारे आहे.
सिंगल स्टेज द्रव इंधन.
पल्ला: १५० किमी.
वजन: ४४०० किलो.
१९९४ साली लष्करात दाखल करण्यात आले.

पृथ्वी-II

हे क्षेपणास्त्र पृथ्वी-१ ची वायुसेनेसाठी असलेली आवृत्ती आहे.

१९९६ साली या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
सिंगल स्टेज द्रव इंधन.
पल्ला: २५० किमी.
वजन: ४६०० किलो.

पृथ्वी-III

हे क्षेपणास्त्र पृथ्वी-१ ची नौसेनेसाठी असलेली आवृत्ती आहे.

२००० साली या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
हे क्षेपणास्त्र जमिनीवरून जमिनीवर मारा करणारे आहे.
टू स्टेज सॉलिड+लिक्विड इंधन
पल्ला: ३५० किमी.
वजन: ५६०० किलो.
२००४ साली लष्करात दाखल करण्यात आले.

अग्नि

अग्नि -1

१९८९ साली या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
सिंगल स्टेज सॉलिड फ्युएल
पल्ला: 700 किमी.
वजन: 12 टन
लांबी: १५ मीटर

अग्नि -२

पल्ला: २०00 किमी.
टू अँड हाल्फ स्टेज सॉलिड फ्युएल
वजन: 1८ टन
लांबी: २० मीटर

अग्नि -३

९ जुलै २००६ रोजी या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
टू स्टेज सॉलिड फ्युएल
पल्ला: ३५०० किमी.
वजन: ४८ टन
लांबी: १७ मीटर

अग्नि -४

१५ नोव्हेंबर २०११ रोजी या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
टू स्टेज सॉलिड फ्युएल
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
पल्ला: ३५०० किमी.
वजन: १७ टन
लांबी: २० मीटर

अग्नि -५

आंतरखंडीय बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्र.
१९ एप्रिल २०१२ रोजी या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
थ्री स्टेज सॉलिड फ्युएल
पल्ला: ५५०० किमी.
वजन: ४९ टन
लांबी: १७.५ मीटर

त्रिशुल

कमी पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र.
जमिनीवरून हवेत मारा
पल्ला: ९ किमी.
वजन: १३० किलो
लांबी: ३.१ मीटर

धनुष

भारतीय नौसेनेने विकसित केलेले क्षेपणास्त्र.
जमिनीवरून जमिनीवर मारा.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
५ ऑक्टोबर २०१२ रोजी या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
पल्ला: ३५० किमी.
वजन: ४५०० किलो
लांबी: ८.५३ मीटर

आकाश

मध्यम पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र.
जमिनीवरून हवेत मारा करणारे.
राजेंद्र रडारचा वापर.
पल्ला: ३० किमी.
वजन: ७२० किलो
लांबी: ५.७८ मीटर

नाग

फायर अँड फॉरगेट प्रकारचे रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्र.
HeliNa (Helicopter-launched Nag)- हेलिकॉप्टरमधून मारा करणारी नाग क्षेपणास्त्राची आवृत्ती.
२०१० मध्ये या क्षेपणास्त्राची सर्वप्रथम चाचणी करण्यात आली.
पल्ला: ७-१० किमी.
वजन: ४२ किलो
लांबी: १.९० मीटर

निर्भय

दूर पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र.
सबसोनिक क्रूझ मिसाईल.
पल्ला: १०००-१५०० किमी.
वजन: १५०० किलो
लांबी: ६ मीटर

प्रहार

कमी पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र.
पृथ्वी-१ ची जागा घेणार.
जमिनीवरून जमिनीवर मारा.
टॅक्टिकल बॅलेस्टिक मिसाईल
कोणत्याही दिशेने मारा करू शकणारे.
प्रगती: निर्यातीसाठी बनवलेली प्रहार या क्षेपणास्त्राची आवृत्ती. (पल्ला: १७० किमी)
पल्ला: १५० किमी.
वजन: १२८० किलो
लांबी: ७.३ मीटर

शौर्य

हायपरसोनिक प्रकारचे क्षेपणास्त्र.
वेग: ७.५ मॅक
जमिनीवरून जमिनीवर मारा.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
पल्ला: ७०० किमी.
वजन: ६२०० किलो
लांबी: १० मीटर

सागरिका (K-१५)

पाणबुडीतून मारा करणारे.
हे अण्वस्त्रवाहू क्षेपणास्त्र आहे.
पल्ला: ७५० किमी.
वजन: ६ ते ७ टन
लांबी: १० मीटर

सूर्य

आंतरखंडीय बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्र.
अद्याप विकसित नाही.
अतिशय गोपनीय प्रकल्प असल्याने याबाबत अधिकृत माहिती उपलब्ध नाही.
पल्ला: १२००० ते १६००० (चर्चित)

ब्रह्मोस

रशियाच्या NPO Mashinostroeyenia आणि भारताच्या DRDO ने संयुक्तपणे स्थापन केलेल्या BrahMos Aerospace कडून विकसित.
भारतातील ब्रह्मपुत्रा आणि रशियातील मस्कवा नद्यांच्या नावावरून ब्राह्मोस हे नाव.
मध्यम पल्ल्याचे.
सुपरसोनिक क्रूझ मिसाईल.
वेग: २.८ ते ३ मॅक.
कार्यरत असणारे जगातील सर्वात वेगवान नौकाविरोधी क्रूझ मिसाईल.
पल्ला: ४५० किमी.
वजन: ३ टन
लांबी: ८.४ मीटर